Auguste Comte (1798 - 1857) był francuskim filozofem znanym z tego, że był prekursorem nurtu znanego jako „pozytywizm” lub filozofia pozytywna, a także socjologii, którą podniósł do kategorii nauki..
Myśliciel ten został uznany za pierwszego filozofa naukowego w historii, a jego reputacja była najwyższa w XIX wieku. Chociaż jego rodzina była zarówno katolicka, jak i monarchiczna, naznaczył go wpływ rewolucji francuskiej. Historyczny moment, w którym dorastał, dał Comte'owi niezbędny impuls do odejścia od religii i króla.
Uczęszczał do Szkoły Politechnicznej (École polytechnique) Paryża, w którym szczególnie interesował się matematyką i astronomią. Chociaż później został wydalony z tej instytucji, Comte pozostał w stolicy Francji i przeżył jako nauczyciel.
Od 1817 r. Był sekretarzem Henri de Saint-Simona, który wywarł wielki wpływ na jego myśl filozoficzną..
Comte przez większość swojego życia był zależny finansowo od swoich przyjaciół, ponieważ jego dochody były bardzo niskie. Wśród bliskich mu osób były takie postacie, jak John Stuart Mill i Emil Littré.
Ostatnie lata spędził na próbach przekształcenia pozytywnej filozofii w nową wiarę. Posłużył się jako wzór dla swojego nowego katolicyzmu kościelnego, z którego wcześnie się wyrzekł. Jednak w propozycji religijnej Comte'a świętymi byli naukowcy, filozofowie polityczni i inne ważne osobistości historii, a najwyższą istotą, która była wychwalana, była sama ludzkość..
Wpływ twórczości Auguste Comte był szczególnie intensywny w Ameryce Łacińskiej, zwłaszcza w Meksyku i Brazylii..
Indeks artykułów
Isidore Auguste Marie François Xavier Comte urodził się 19 stycznia 1798 roku w Montpellier we Francji. Jego ojciec był urzędnikiem odpowiedzialnym za zbieranie podatków, Luis Augusto Comte, a jego matką była Rosalía Boyer.
Był najstarszym synem trzech braci urodzonych w rodzinie katolickiej i monarchicznej. Przyszedł na świat, gdy jego krajem wstrząsała rewolucja. W tamtych czasach we francuskim społeczeństwie namiętności do republikanizmu były bardzo intensywne.
Auguste od najmłodszych lat odrzucał religię swoich rodziców, a także ich poglądy polityczne. Był bystrym młodym człowiekiem o buntowniczej naturze; Na dowód tego wiadomo, że w 1814 roku został przyjęty do École Polytechnique de Paris, gdy miał zaledwie 16 lat..
Chociaż ta instytucja narodziła się jako ośrodek studiów wojskowych, z czasem stała się jedną z najważniejszych akademii nauk ścisłych w kraju. Właśnie ten szczegół był tym, co naprawdę zainteresowało Comte.
Jednymi z jego najwybitniejszych mentorów w tym okresie byli Nicolas Léonard Sadi Carnot, Joseph-Louis Lagrange i Pierre-Simon Laplace. Wiadomo też, że ulubionymi przedmiotami młodego człowieka były matematyka i astronomia.
W 1816 roku Auguste Comte został wydalony z École Polytechnique w Paryżu z powodu swoich politycznych przynależności. Republikanizm nie został doceniony w instytucji po zreformowaniu go na fundamentach narzuconych przez Burbonów..
Po spędzeniu tych dwóch lat w Paryżu Comte wiedział, że w Montpellier nie ma dla niego miejsca. Dlatego zdecydował się osiedlić w stolicy, gdzie zaczął zarabiać na życie, pracując jako prywatny nauczyciel przedmiotów ścisłych, zwłaszcza matematyki..
Uważa się, że w tym czasie Auguste Comte był zainteresowany wyjazdem do Stanów Zjednoczonych, aby zająć stanowisko w instytucji, którą Thomas Jefferson planował otworzyć w Ameryce..
W tym czasie Comte zainteresował się także dogłębną nauką filozofii i historii, co robił w dużej mierze samodzielnie..
W 1817 roku Auguste Comte otrzymał posadę sekretarza Henri de Saint-Simona, jednego z teoretycznych twórców socjalizmu. W szczególności ten francuski filozof stwierdził, że najpotężniejszymi grupami w społeczeństwie powinni być naukowcy i przemysłowcy, czyli system technokratyczny..
Na główne idee myśli Comte'a duży wpływ ma podejście Saint-Simona. W tamtych latach Auguste Comte nawiązał kontakt z paryskimi elitami intelektualnymi, które były blisko jego szefa i intelektualnego mentora..
W tym okresie Comte opublikował niektóre swoje pomysły w mediach, którymi dysponował Saint-Simon, ale nigdy ich nie podpisywał. Nie wszystko układało się między nimi dobrze, a rozbieżności intelektualne pogłębiały się z upływem czasu.
W 1819 roku Auguste Comte opublikował swój pierwszy podpisany tekst: Ogólne rozdzielenie opinii i życzeń.
Ostateczna przerwa między Saint-Simonem i Comte nastąpiła w kwietniu 1824 roku, po siedmiu latach współpracy.
W każdym razie wpływ tego pierwszego był trudny do usunięcia przez drugich. Było to widoczne w pracy wykonanej przez Comte po zawodowym i osobistym rozstaniu między nimi..
Wkrótce po wspólnym zawarciu umowy z Saint-Simonem, Auguste Comte poślubił Caroline Massin w 1825 roku. W tym czasie dla nowo powstałej pary były poważne trudności finansowe..
Comte mocno polegał na hojności swoich przyjaciół. Jego żona musiała stawić czoła najtrudniejszym chwilom swojego życia razem z nim, nawet ona musiała przez pewien czas uprawiać prostytucję, aby współpracować z dochodami ekonomicznymi rodziny.
W kwietniu 1826 Comte zaczął nadawać swoje Kurs filozofii pozytywnej, do którego dołączyło wielu przedstawicieli najbardziej rozpoznawalnej wówczas inteligencji. Tak było w przypadku mężczyzn takich jak Alejandro de Humboldt, Jean-Étiene Esquirol i Henri Marie Ducrotay de Blainville..
Po trzeciej sesji wykładów związanych z Kurs filozofii pozytywnej, musiałem się zatrzymać. Głównym powodem tej przymusowej przerwy były problemy zdrowotne, które dotknęły Comte.
Został przyjęty do szpitala psychiatrycznego, z którego wyszedł stabilnie, ale bez całkowitego wyleczenia. Lekarzem, który go leczył, był dr Esquirol, jeden ze słuchaczy jego kursu.
Zarówno w domu, jak i pod opieką Comte'a, od czasu odesłania filozofa do domu, jego żona Caroline znalazła się w rękach jego żony..
W 1827 roku Comte próbował zakończyć swoje życie, kiedy skoczył z Mostu Sztuki w kierunku Sekwany. Na szczęście filozof został uratowany, zanim udało mu się osiągnąć cel, jakim jest popełnienie samobójstwa.
Rok później, kiedy już wyzdrowiał, kontynuował wykłady i przygotowywał swój materiał filozoficzny..
Jego propozycje spotkały się z doskonałym przyjęciem i w 1830 r. Został zaproszony do Królewskiego Ateneum, aby je powtórzyć. Od tego czasu zaczął wydawać sześć tomów Kurs filozofii pozytywnej, a seria zakończyła się w 1842 roku.
Do 1842 roku Auguste Comte pracował jako prywatny korepetytor, a także jako egzaminator i nauczyciel w Szkole Politechnicznej. Rozbieżności, które powstały między filozofem a dyrektorem instytucji, doprowadziły do zwolnienia Comte'a; w tym samym roku rozwiódł się z Caroline.
Po odmowie odbycia służby wojskowej w Gwardii Narodowej spędził krótki okres w więzieniu.
John Stuart Mill czytał dzieła Comte'a iw 1841 roku poczuł potrzebę skontaktowania się z Francuzami.
Po tym, jak Comte stracił swój główny dochód, jakim było stanowisko nauczyciela w École Polytechnique de Paris, niektórzy przyjaciele i zwolennicy wspierali go finansowo. Wśród tych patronów byli Mill i Emile Littré, który był jego uczniem.
W 1845 roku pojawił się jeden z najważniejszych związków Comte'a: poznał swoją wielką miłość, Clotilde de Vaux. Była francuską arystokratką i pisarką, która choć fizycznie oddzielona od męża, nadal pozostawała w związku małżeńskim.
Relacje między nimi nigdy nie wykraczały poza płaszczyznę intelektualną, pomimo głębokiego wzajemnego romansu, ale Clotilde miała głęboki wpływ na idee Comte'a od 1845 roku. Gruźlica, która ją dotknęła, rozdzieliła ich ostatecznie w 1846 roku, w którym zmarła..
Po śmierci Clotilde Comte stracił także inny ważny związek w swoim życiu: Milla. Anglik nie mógł znieść moralnej wyższości i arogancji, które Comte zaczął gorliwiej okazywać i postanowił zawiesić swoją korespondencję..
Od młodości sytuacja finansowa Auguste'a Comte'a była bardzo niepewna, ale odkąd zerwał z Millem, ponownie stał się krytyczny. Założył grupę o nazwie Towarzystwo Pozytywistyczne, którą później próbował przekształcić w rodzaj religijnego kultu ludzkości..
W tym samym roku Emil Littré promował rodzaj abonamentu na współpracę finansową z Comte, którego współpracownikami byli zainteresowani filozofią języka francuskiego..
W 1851 r. Poparł zamach stanu Napoleona III, ale wtedy Comte nie był zadowolony z ustanowionego przez siebie systemu i zwrócił swe intelektualne poparcie władcy Mikołajowi I, który był carem Rosji..
W latach 1851–1854 opublikował swoje cztery tomy System polityki pozytywnej, w ten sposób nadał ostateczną formę swojemu podejściu znanemu wówczas jako socjologia.
Chociaż kontynuował pracę nad różnymi projektami, religia ludzkości zaczęła być jego głównym zainteresowaniem i zajęciem. Na bazie systemu katolickiego Auguste Comte stworzył nowy zakon, w którym sam służył jako papież.
Pisał święte teksty, świątynie i świętych, wśród których zaliczył swoją miłość Clotilde de Voux oraz inne wielkie postacie, takie jak Newton, Juliusz Cezar, Dante czy Szekspir..
W 1856 roku opublikował swoje ostatnie dzieło, które nazwał Subiektywna synteza. W tym okresie wielu jego byłych wyznawców i uczniów odeszło od niego, ponieważ jego zainteresowanie nową religią stało się obsesyjne..
Auguste Comte zmarł 5 września 1857 roku w Paryżu we Francji na raka żołądka. Filozof został pochowany na cmentarzu Peré-Lachaise.
Ostatnie dni spędził pogrążony w biedzie i odizolowany społecznie z powodu własnego charakteru, z którym stopniowo zraził wszystkich swoich przyjaciół..
Chociaż przez wielu był postrzegany jako niewdzięczny i egocentryczny, poświęcił wszystkie swoje intelektualne wysiłki, aby przyczynić się do stworzenia systemu, który dążył do zrozumienia i postępu ludzkości..
Chociaż jego teorie spotkały się z wielkim przyjęciem i szerokim wpływem w XIX wieku, w następnym stuleciu o Comte praktycznie zapomniano..
Jego brazylijscy wielbiciele, kraj, w którym jego teorie głęboko przeniknęły ludność, nakazali zbudować dla niego pomnik na cmentarzu, na którym spoczywają jego szczątki..
Konieczne jest zgłębienie kontekstu historycznego, w jakim Francja, podobnie jak reszta Europy, znalazła się podczas intelektualnej formacji Auguste Comte'a..
Kiedy się urodził, u władzy był francuski konsulat z Napoleonem Bonaparte na czele, a on dorastał z Korsykaninem jako cesarzem. Następnie, podczas jego lat akademickich, przeprowadzono monarchiczną restrukturyzację pod dowództwem Ludwika XVIII.
Kiedy École Polytechnique de Paris musiała dostosować się do nowego rządu króla Burbonów, Comte i wielu jego kolegów, którzy okazywali republikańskie sympatie, zostali wyrzuceni z instytucji i nie zostali ponownie przyjęci..
W tych samych latach poznał Saint-Simona, który zarządzał serią wydawnictw periodycznych pod ochroną wolności prasy realizowaną przez nowego władcę..
Z tego miejsca Saint-Simon był odpowiedzialny za szerzenie idei korzystnych dla naukowców i przemysłowców zorientowanych na nurt socjalistyczny. W ten sposób zdobył pozycję intelektualnego twórcy technokracji..
W ramach rewolucji przemysłowej pojawiły się teorie, takie jak Saint-Simona. W tym czasie Europa przechodziła różne zmiany społeczne, gospodarcze i technologiczne. Filozof uważał, że ostatecznie przemysł przeniknie wszystkie obszary, w tym relacje społeczne.
W konsekwencji Comte uważał, że wielkie wojny się skończyły, a model militarny i autorytarny wyczerpał się. Myśliciele francuscy rozeszli się, ponieważ Comte twierdził, że Saint-Simon próbował ukraść jedno z jego dzieł i opublikować je bez podawania mu jakiegokolwiek uznania..
Chociaż wpływ, jaki wywarł na niego Saint-Simon, był bardzo ważny dla myślenia Comte'a, młody człowiek chciał znaleźć własne teoretyczne ciało bez opieki. Innymi wpływami filozoficznymi Comte'a byli autorzy tacy jak David Hume i Immanuel Kant.
Do Auguste Comte'a ci, którzy pisali o wiedzy, robili to z perspektywy psychologicznej, ponieważ granice wiedzy wyznaczali obok granic ludzkiego umysłu..
To, co było rewolucyjne w podejściu tego Francuza, to jego sposób podejścia do wiedzy poprzez metodologię i epistemologię. Comte stwierdził, że wiedzę należy badać z perspektywy historycznej, a nie z perspektywy indywidualności istot ludzkich.
Ten nurt filozoficzny wyłonił się jako bezpośredni produkt konferencji i refleksji na temat wiedzy, które wyraził w swoim Auguste Comte Kurs filozofii pozytywnej, który zaczął dyktować w 1826 roku, ale został opublikowany między 1830 a 1842 rokiem.
Dla francuskiego filozofa centrum jego kursu powinno być wykazanie, że potrzebna jest nauka, której przedmiotem badań jest społeczeństwo. Chciał także pokazać, że różne nauki stanowią różne krawędzie całości..
To znaczy, ponieważ nauka Comte'a nie powinna być traktowana jako element filozofii w ogóle, ale sama była przedmiotem.
Auguste Comte opracował propozycję, zgodnie z którą wiedza przechodzi przez trzy zróżnicowane i progresywne etapy:
Na pierwszym miejscu znalazła się scena, która według Auguste Comte powinna być określana jako „teologiczna”. Jest to jeden z najbardziej podstawowych procesów iw konsekwencji skupia się na prostych celach, takich jak natura bytu i zjawisk, a także ich początek i koniec..
Skoncentrowano się na koncepcjach i absolutnych reakcjach, w których wszystko zostało zredukowane do czerni i bieli, ponieważ wszystkie rzeczy były uważane za bezpośredni produkt działania jakiegoś wyzwalacza. Co więcej, w historii społecznej jest to utożsamiane ze społeczeństwami wojskowymi i monarchicznymi..
Następnym etapem była „metafizyka”, w której nadprzyrodzone czynniki nie są wymyślone, ale esencje, które dają widoczne efekty. Jest to przejściowy i konieczny przejściowy etap ewolucyjny, charakteryzujący się rozumowaniem i skłonny do badań.
Właśnie w tym pośrednim procesie można postawić podstawowe pytania, a także inne wątpliwości co do przyczyny rzeczy.
Ten etap odpowiada prawnemu uzasadnieniu społeczeństwa, Comte odniósł go do Oświecenia, w którym pojawiły się takie pojęcia, jak prawa człowieka..
Po trzecie, Comte sugeruje, że powinien przejść do etapu, który nazwał „pozytywem”. Badacz, który osiągnął ten etap, już zgodził się, że znalezienie odpowiedzi absolutnych nie jest możliwe. Po przyswojeniu tego, celem staje się poznanie praw rządzących zjawiskami.
Na tym etapie, w którym dominuje rozumowanie naukowe, stosuje się związek poprzez obserwację i porównanie. Ten ostatni poziom odpowiada społeczeństwu przemysłowemu, w którym żył Comte..
Koncepcja zaproponowana przez Auguste'a Comte'a odnosi się do zunifikowanej nauki społecznej. Chciał z nią wytłumaczyć swoją teraźniejszość, jednocześnie pozwalając na uporządkowane planowanie rozwoju społeczeństw..
Chociaż nie był pierwszym, który użył słowa określającego tę naukę, uważa się, że termin ten został wymyślony przez Comte'a. Dzieje się tak, ponieważ to on nadał jej najbardziej rozpowszechnione znaczenie i opracował w najlepszy sposób idee związane z „socjologią”.
Filozofia pozytywna miała dla francuskiego filozofa jeden cel, jakim było awansowanie nauki o społeczeństwie do trzeciego stopnia wiedzy..
W tej nowej nauce, która zajmowała się zagadnieniami związanymi ze społeczeństwem, filozof wyodrębnił dwa zróżnicowane aspekty: statystykę społeczną, która badała zarówno prawa, jak i organizacje społeczne, oraz dynamikę społeczną, która dotyczyła postępu i zmian..
Comte uważał, że natura społeczeństwa została potraktowana spekulacyjnie w badaniach, które zbliżały się do tego aż do jego czasów. W związku z tym kodeksy moralne i uprzedzenia bardzo łatwo utrudniały postrzeganie zarówno filozofii, jak i historii..
Twierdził, że statystyka społeczna była szeroko badana i dyskutowana przez różnych myślicieli z różnych epok, ale dynamika społeczna była systematycznie ignorowana. Poza tym interesował się badaniem dziedziny socjologicznej, którą uważał za zaniedbaną.
Comte stworzył schemat, w którym uporządkował nauki zarówno ze względu na ich złożoność, jak i ich historyczny rozwój. W tej skali pierwsze miejsce odpowiada najbardziej podstawowej, a ostatnie - najbardziej złożonej, do tej pory jest to preferowana klasyfikacja.
Kolejność była następująca:
1) Matematyka
2) Astronomia
3) Fizyka
4) Chemia
5) Fizjologia (lub biologia)
6) Socjologia
Każdy z tych obszarów był częścią tego, co Francuzi określili jako filozofię nauki. W hierarchii reprezentowane były wszystkie obszary objęte kierunkiem studiów.
Od ogółu do szczegółu. Dlatego na pierwszym miejscu znalazła się matematyka, która służy jako narzędzie wielu innych nauk, a na ostatnim - socjologia, która korzystała z większej pomocy, aby móc się rozwijać, ponieważ była najbardziej złożona..
Według Comte'a było oczywiste, że na przykład astronomia wykorzystuje matematykę, tak jak chemia wykorzystuje fizykę. Każda bardziej zaawansowana nauka korzysta z poprzedniej, nie będąc produktem poprzedniego łącza.
Istnieją trzy procesy, które nadają ciału pozytywną filozofię Auguste Comte'a, tak że dochodzenie można uznać za studium naukowe.
Przede wszystkim należy przeprowadzić procedurę, która służy jako podstawa: obserwacja. Należy to jednak rozgraniczyć, to znaczy musi istnieć wcześniej zdefiniowana hipoteza lub prawo.
Nie można zaprzeczyć, że istnieje ryzyko, że wyniki zostaną zmanipulowane zgodnie z założoną z góry hipotezą..
W drugim procesie następuje eksperymentowanie, ale jest to ważne tylko w przypadku, gdy może on podlegać manipulacjom kontrolowanym przez badacza, jak ma to miejsce w takich dziedzinach jak fizyka czy chemia..
Jednak bardziej złożone dziedziny, takie jak biologia, na to nie pozwalają. Tutaj natura może tylko obrać swój kurs i przeprowadzić własne eksperymenty, jak Comte nazwał patologie..
Porównania stanowią ostatni proces metody zaproponowanej przez Comte'a. Na trzecim etapie dominują porównania, które są przydatne w takich dziedzinach, jak biologia, ponieważ umożliwiają łatwiejsze badanie np. Anatomii.
Główny wpływ Comte'a na jego współczesnych był metodologiczny. Analiza logiczna była jednym z głównych wymagań, jakie powinna stawić nauka według tego filozofa.
Aspekty, które według Auguste Comte były głównymi tematami do poruszenia przez socjologię, to ewolucja społeczeństwa (wyłanianie się, ekspansja i cykle życiowe) i jego cechy (poprzez wykorzystanie historii i biologii).
Uważał historię za główny obszar współpracy z socjologią, gdyż w ten sposób nie potrzebowałby innych nauk niższego rzędu. W swoim planie filozofia społeczna miała jedynie zależny związek z biologią.
W tym momencie uwidaczniają się różnice między podejściem Comte'a do badania społeczeństwa a tym, co obecnie robi socjologia, aby osiągnąć ten cel (z wykorzystaniem narzędzi takich jak matematyka społeczna i ekonomia)..
Nie jest to adekwatne do hierarchicznego porządku nauk zaproponowanego przez Auguste Comte. Dla Comte'a metoda historyczna była tą, która najlepiej działała, ponieważ ten element był nieodłączny od ewolucji nauk..
W ostatnich latach swojego życia francuski filozof Auguste Comte podjął się modyfikacji swoich teorii i uporządkowania ich w ramach tego, co sam ochrzcił jako politykę pozytywną..
Ma to dwa fundamentalne podejścia: musi istnieć rząd, aby istniało społeczeństwo, i musi istnieć duchowa siła, która nie jest związana z tym, co doczesne, aby nadać mu pewną spójność..
Dla Comte'a istniały rządy naturalne, które powstały spontanicznie wraz ze społeczeństwem, ale rozpoznał również rządy sztuczne, które są modyfikowane przez ludzi w dowolnym momencie zgodnie z ich wygodą i są tymi, które normalnie znamy.
Auguste Comte zaproponował system religijny, który nie miałby aspektów nadprzyrodzonych, a także Boga. Przedmiotem kultu w ich wyznaniu wiary byli sami ludzie i aby wypełnić swój dogmat, musieli kochać, znać i służyć ludzkości.
To był jego główny cel po śmierci Clotilde de Vaux, którą wyidealizował w taki sposób, że uczynił ją świętą w ramach nowo powstałej religii. Comte przyjął strukturę katolicyzmu i ustawił się jako duchowy przywódca.
Filozof opracował też szereg obrzędów, które musieliby wykonywać wierni. Później próbował przywołać do swojej nowej wiary tych, którzy wyznawali filozofię pozytywistyczną, ale mu się to nie udało..
Ze względu na swoje zainteresowanie promowaniem „religii ludzkości” Comte został odizolowany od większości ludzi, którzy cenili go za jego intelektualne zdolności..
Comte był twórcą prawa trzech etapów, które odnosi się do ewolucyjnych momentów, przez które przechodzi rozwój każdej nauki.
W pierwszym etapie, zwanym teologicznym, poszukuje się przyczyny pierwotnej, w drugim metafizycznym wezwaniu do esencji, aw trzecim, czyli pozytywnym, ustala się parametry prawa..
Podobnie, każdy z tych etapów jest fazą w historii studiowania nauk ścisłych, a także odpowiadającą jej fazą w mentalnym i strukturalnym rozwoju społeczeństwa..
Dzięki tej klasyfikacji można było stwierdzić, które z nich były naukami podstawowymi, ponieważ zakończyły się trzema etapami, jak to miało miejsce w przypadku astronomii..
- „Ogólny rozdział opinii i pragnień”, 1819.
- „Podsumowanie współczesnej przeszłości” („Sommaire Apprérection du passé modern”), 1820.
- „Plan prac naukowych niezbędnych do reorganizacji społeczeństwa” („Plan des travaux scientifiques nécessaires pour reorganiser la société”), 1822.
- „Filozoficzne rozważania na temat nauk ścisłych i mędrców” („Rozważania filozofiques sur la science et les savants”), 1825.
- „Rozważania o duchowej mocy” („Considerations sur le pouvoir spirituel”), 1826.
- Kurs filozofii pozytywnej(Cours de filozofie pozytywny), 1830-1842.
- Traktat elementarny o geometrii analitycznej (Traité élementaire de géométrie algébrique), 1843.
- Mowa o pozytywnym duchu (Discours sur l'esprit positif), 1844.
- Traktat filozoficzny o astronomii popularnej (Traitéosophique d'astronomie populaire), 1844.
- Wstępny dyskurs na temat całości pozytywizmu (Discours sur l'ensemble du pozytywisme), 1848.
- System polityki pozytywnej lub traktat socjologiczny, który ustanawia religię ludzkości (Système de politique positive, ou traité de sociologie instituant la religion de l’Humanité), 1851-1854.
- Katechizm pozytywistyczny (Masz pozytywne), 1852.
- Apel do konserwatystów (Appel aux Conservators), 1855.
- Subiektywna synteza (Synthèse subiektywne), 1856.
Jeszcze bez komentarzy