Ewolucja etapów człowieka i ich charakterystyka

3803
Egbert Haynes

Plik ewolucja W biologii człowiek jest jednym z najbardziej ekscytujących - i kontrowersyjnych - tematów istniejących w biologii ewolucyjnej, ponieważ wyjaśnia pochodzenie naszego własnego gatunku; Homo sapiens.

Jedną z wrodzonych cech ludzi jest ciekawość ich pochodzenia. Dlatego pierwsza edycja pracy Pochodzenie gatunków został wyprzedany pierwszego dnia publikacji.

Źródło: AquilaGib [CC BY-SA 3.0 (https://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0)], z Wikimedia Commons

Chociaż arcydzieło brytyjskiego przyrodnika, Karola Darwina, nie odnosi się bezpośrednio do tego problemu, robi to w swojej książce opublikowanej w 1871 roku: „Pochodzenie człowieka".

Zapis kopalny jest jednym z najbardziej przydatnych narzędzi do opisu tego procesu. Chociaż hominidy są niedoskonałe, pozwalają nam prześledzić ewolucyjną trajektorię grupy, od pierwszych australopiteków do współczesnych ludzi..

Indeks artykułów

  • 1 Kim jest mężczyzna?
    • 1.1 Synapomorfie
  • 2 Ile lat mają naczelne?
  • 3 Etapy w zapisie kopalnym: od pre-australopiteków do Homo sapiens
    • 3.1 Sahelanthropus tchadensis
    • 3.2 Orrorin tugenensis
    • 3.3 Ardipithecus ramidus
    • 3.4 Australopiteki
    • 3.5 Australopithecus anamensis
    • 3.6 Kenyanthropus platyops
    • 3.7 Australopithecus afarensis
    • 3.8 A. afarensis jest prawdopodobnie najpopularniejszą skamieniałością homininy i jest powszechnie znana jako „Lucy”. Nazwa została zainspirowana słynnym motywem brytyjskiego zespołu The Beatles: „Lucy in the Sky with Diamonds”
    • 3.9 Australopithecus africanus
    • 3.10 Australopithecus garhi
    • 3.11 Paranthropus (Australopithecus) aethiopicus
    • 3.12 Paranthropus (Australopithecus) boisei
    • 3.13 Paranthropus (Australopithecus) solidus
  • 4 Rodzaj Homo: pierwsi ludzie
    • 4.1 Cechy fizyczne i biologiczne
    • 4.2 Homo habilis
    • 4.3 Homo ergaster
    • 4.4 Homo georgicus
    • 4.5 Homo erectus
    • 4.6 Homo floresiensis
    • 4.7 Homo naledi
    • 4,8 Homo heidelbergensis (rhodesiensis)
    • 4.9 Homo neanderthalensis
    • 4.10 Homo sapiens
  • 5 Skąd się wzięli ludzie?
  • 6 Odnośniki

Kim jest ten mężczyzna?

Przed opracowaniem idei dotyczących ewolucji człowieka konieczne jest zrozumienie, kim jest człowiek i jak jest spokrewniony - pod względem swojej filogenezy - z resztą współczesnych małp człekokształtnych..

Ludziom przypisuje się gatunek Homo sapiens i są częścią taksonów naczelnych Catarrhini, ta duża grupa obejmuje małpy starego świata i Hominoidea.

Hominoidy obejmują rodzaj Hylobates, popularnie zwany gibonem, który zamieszkuje region Azji Południowo-Wschodniej i hominidów. Ta ostatnia grupa obejmuje gatunki: Pongo, Gorilla, Pan troglodytes, Pan paniscus Y Homo.

Pierwszy gatunek, podobnie jak gibon, żyje w Azji, a kolejne gatunki pochodzą z Afryki.

Obecnie uważa się, że ludzie są zgrupowani z resztą małp człekokształtnych. Ponieważ dzielą one z małpami szereg pochodnych znaków, znanych formalnie jako synapomorfie.

Synapomorfie

Na początku rozwoju współczesnej systematyki bliski związek między człowiekiem a afrykańskimi małpami człekokształtnymi był ewidentny, głównie ze względu na synapomorfie między obiema grupami..

Te wspólne pochodne cechy pozwalają na odróżnienie hominoidów od pozostałych członków Catarrhini, co wskazuje, że homonoidy pochodzą od wspólnego przodka..

Do najważniejszych możemy wymienić: stosunkowo duże mózgi, przeważnie wydłużone czaszki, mocne i lekko skrócone kły, brak ogona, wyprostowaną postawę, elastyczność stawów, m.in. powiększenie jajników i gruczołów sutkowych..

Relacje grupowe wykraczają poza morfologię. Badania te sięgają 1904 roku, kiedy George Nutall użył przeciwciał, aby wykazać, że surowica z szympansów może reagować z surowicą od ludzi - a następnie z goryli, orangutanów i małp..

Podobnie analizy przeprowadzone na poziomie molekularnym przy użyciu znacznie bardziej aktualnych technologii pomagają potwierdzić dane morfologiczne..

Ile lat mamy naczelnych?

Dowody paleontologiczne pozwalają nam zlokalizować się w następujących ramach czasowych, w odniesieniu do ewolucji naczelnych: protoprimaty pochodzą z paleocenu, później w eocenie znajdują się pierwsze małpy, na początku oligocenu znajdujemy pierwsze małpy.

Pierwsze małpy człekokształtne pojawiły się we wczesnym miocenie, a pierwsze hominidy pojawiły się pod koniec tego okresu, około 5,3 miliona lat temu..

Etapy w zapisie kopalnym: od pre-australopiteków do Homo sapiens

Według szacunków około 5 milionów lat temu ludzie i szympansy mieli wspólnego przodka. Jakie konsekwencje ma ten fakt? Że prawdopodobnie cechy i zachowania, które dzielimy z tą grupą małp, odziedziczyliśmy po naszym wspólnym przodku.

Zauważ, że nie twierdzimy, że jesteśmy bezpośrednimi potomkami obecnych szympansów. W biologii ewolucyjnej - wbrew powszechnemu przekonaniu - nie powinniśmy zakładać, że pochodzimy z jakiejkolwiek obecnej formy, ponieważ nie tak działają procesy ewolucyjne..

Możemy prześledzić naszą ewolucję dzięki różnym formom kopalnym znalezionym po rozejściu się naszej linii z szympansami..

Chociaż zapis kopalny nie jest doskonały - i nie zbliża się do uznania go za „kompletny” - posłużył jako małe okienko w przeszłość, pozwalające podziwiać formy naszych przodków..

Zaczniemy od opisu każdej z najstarszych skamieniałości, kierując się głównie klasyfikacją i nazwami zaproponowanymi przez Johansona et al. 1996 i używany przez Freeman & Herron:

Sahelanthropus tchadensis

Pierwsza skamielina, o której wspomnimy, to Sahelanthropus tchadensis. Szczątki tego osobnika znaleziono na pustyni Djurab w latach 2001–2002. Żył około 7 milionów lat temu.

Nazwa skamieniałości pochodzi od Sahelu, regionu, w którym odkryto okaz. Podobnie epitet odnosi się do Czadu, kraju, w którym znaleziono skamieniałości..

Z tego gatunku znaleziono szczątki typu czaszkowego i postczaszkowego (wśród nich kość udową, co wywołało kontrowersje związane z ich zbadaniem w Muzeum Historii Naturalnej w Paryżu) około 6 osobników..

Czaszka jest mała, nie ma grzebienia czaszki, a jej ogólny wygląd jest dość małpi. Objętość mózgu wynosiłaby około 350 cm kwadratowych, podobnie jak pojemność współczesnych szympansów.

Eksperci doszli do wniosku, że organizm może zamieszkiwać obszary podobne do bagien.

Orrorin tugenensis

Ta skamielina odpowiada pierwszemu hominidowi z dwunożnym ruchem. Pochodzi z około 6,2 do około 5,8 miliona lat. Jego szczątki pochodzą z Kenii i zostały znalezione przez grupę francuskich i angielskich paleontologów.

Ząbkowanie skamieniałości pozwala na pewne przewidywania dotyczące sposobu odżywiania się i diety. Zęby trzonowe rzucały się w oczy, podczas gdy kły były stosunkowo małe. Przypuszcza się, że ich dieta składała się z owoców.

Podejrzewa się również, że uciekali się do roślinożerności i dodawali białko owadów.

Poprzez badanie morfologii zakłada się, że ten rodzaj jest bezpośrednim potomkiem Sahelanthropues tchadiensis i przodek następnej skamieliny, którą opiszemy: Ardipithecus.

Ardipithecus ramidus

Tiia Monto [CC BY-SA 3.0 (https://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0)], źródło Wikimedia Commons

Popularnie znany jako „Ardi”,  A. ramidus Pochodzi z około 4,4 miliona lat i został znaleziony w Etiopii. Podejrzewa się, że organizm ten mógł zasiedlać zalesione ekosystemy o wilgotnym klimacie.

W porównaniu do współczesnych ludzi były to małe osobniki - nie przekraczały 1,50 cm. Jego czaszka miała znacznie mniejszą objętość, około 350 cm kwadratowych.

Lubić Orrorin tugenensis, Ardi miał dietę owocożerną lub wszystkożerną, dość podobną do diety obecnych szympansów.

Australopiteki

Austrolopiteki są zwykle dzielone na dwa typy w zależności od ich wyglądu: wdzięczne i mocne.

Jak sama nazwa wskazuje, wdzięczne austrolopiteki charakteryzują się większą delikatnością i mniejszymi strukturami. Czoło jest wąskie, brak grzebienia w strzałkę. Poziom prognatyzmu jest zróżnicowany.

Natomiast warianty masywne charakteryzują się szerokim kształtem czaszki i praktycznie nie mają czoła. Grzebień strzałkowy jest obecny, a szczęki są potężne. Mały prognatyzm.

Australopithecus anamensis

Skamieniałe kości w Królewskim Belgijskim Instytucie Nauk Przyrodniczych w Brukseli. Autor: Ghedoghedo [CC BY-SA 4.0 (https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0)], źródło Wikimedia Commons

A. anamensis Został znaleziony w 1995 roku w Kenii. Przybliżony wiek skamieniałości sięga 4,1 miliona lat. Ponieważ gatunek występował w okolicach jeziora, nadano mu specyficzny epitet: A. anamensis, ponieważ „anam” oznacza jezioro.

Szczątki skamieniałości obejmują różne zęby, części czaszki i kość nogi. Wystąpiły wyraźne różnice w wielkości u każdej płci, przy czym mężczyźni byli więksi niż kobiety.

Charakterystyka zębów pozwala przypuszczać, że jadł twardy pokarm, gdyż miał stosunkowo grubą szkliwo.

Ze względu na morfologiczne podobieństwo między różnymi gatunkami kopalnymi, można prześledzić możliwą trajektorię ewolucyjną, gdzie A. anamensis być bezpośrednim przodkiem Australopithecus afarensis.

Kenyanthropus platyops

Gatunek ten został zidentyfikowany w 1999 roku dzięki skamieniałej czaszce znalezionej w regionie Kenii, w pobliżu jeziora. Przybliżony wiek skamieniałości to 3,5 miliona lat.

Tożsamość tej skamieniałości wywołała kontrowersje wśród paleontologów. Niektórzy proponują, aby nie uważać go za rodzaj - ani za ważny gatunek - ponieważ może to być pojedynczy osobnik gatunku Australopithecus afarensis.

Australopithecus afarensis

A. afarensis jest to prawdopodobnie najpopularniejsza skamielina hominidów i jest powszechnie znana jako „Lucy”. Nazwa została zainspirowana słynnym brytyjskim motywem zespołu The Beatles: „Lucy in the Sky with Diamonds”

Pochodzi od 3,75 do 2,9 miliona lat temu i zamieszkiwał regiony Afryki Wschodniej w Etiopii, Kenii i Tanzanii. Szkielet - i kształt miednicy - pozwoliły nam stwierdzić, że Lucy była w stanie chodzić prosto.

Kiedy odkryto skamielinę, uznano ją za jedną z najlepiej zachowanych do tej pory. Specyficzny epitet gatunku pochodzi od plemienia Afar, które zamieszkiwało miejscowość, w której znaleziono skamieniałości.

Czaszka tego gatunku stanowi jedną trzecią pojemności przeciętnego człowieka, od 380 do 450 centymetrów sześciennych. Przedstawia małą kredę strzałkową.

Pod względem wielkości osobników samce były znacznie większe i silniejsze niż samice.

Australopithecus africanus

Australopithecus Africanus Lifeder Lifeder. Tiia Monto [CC BY-SA 3.0 (https://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0)], źródło Wikimedia Commons

Ta skamielina pochodzi z okresu od 3,3 do 3,5 miliona lat. Został znaleziony w południowej Afryce i podobnie jak poprzednia skamielina, mógł poruszać się pieszo na dwóch nogach. W rzeczywistości szkielet jest dość podobny do szkieletu Lucy..

Skamieniałe zęby są bardzo podobne do zębów współczesnych ludzi, co podkreśla niewielki rozmiar kłów i siekaczy. Szczelina między tymi dwoma zębami znika lub znacznie się zmniejsza.

Australopithecus garhi

National Museum of Ethiopia: zrekonstruowana czaszka Australopithecus garhi z przedmiotów znalezionych w 1997 r. (Region Awash, Afar). 2,5 miliona lat… Autor: Ji-Elle [CC BY-SA 3.0 (https://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0)], źródło Wikimedia Commons

Ta skamielina hominida została znaleziona w regionach Etiopii i pochodzi sprzed około 2,5 miliona lat. Odkrycie było tak nieoczekiwane, że użyli specyficznego epitetu "garhi”, Co oznacza niespodziankę.

Rozmiar skrzyni czaszkowej jest porównywalny z rozmiarami innych okazów australopiteków.

Gatunek charakteryzuje się opracowaniem narzędzi przy użyciu skał, jest starszy niż narzędzia znalezione w Homo habilis.

Paranthropus (Australopithecus) aethiopicus

Skamielina Paranthropus aethiopicus Pochodzi z Kenii, Etiopii i pochodzi z okresu od 2,8 do 2,3 miliona lat. Należy do gatunków uważanych za „wytrzymałe” australopitek. Z tego powodu niektórzy autorzy spierają się o tożsamość płciową.

Charakteryzuje się silnymi szczękami, aby móc żuć twarde warzywa, które były częścią jego diety. Byli gatunkiem ściśle wegetariańskim. Jego szczęki i związane z nimi mięśnie były tak potężne, że przypominają współczesnego goryla.

Paranthropus (Australopithecus) boisei

P.. boisei reprezentuje gatunek hominida pochodzący z Tanzanii, Kenii i Etiopii, który żył około 2,3 i 1,4 miliona lat temu.

Ze względu na wytrzymałość czaszki i dietę wegetariańską złożoną m.in. z twardych warzyw, łodyg, korzeni przypomina morfologicznie poprzednie gatunki. Szczęka była tak widoczna, że ​​zyskała przydomek „człowiek dziadka do orzechów”.

Spekuluje się, że zamieszkiwały suche regiony Afryki Zachodniej. Położenie otworu w czaszce przypomina to, co znajdujemy dzisiaj w naszych własnych czaszkach.

Paranthropus (Australopithecus) solidus

Jest to skamielina znaleziona w Afryce Południowej, pochodząca z okresu od 1,8 do 1,0 miliona lat temu. Historycznie sugerowano, że te organizmy były ścisłymi wegetarianami, ale dziś istnieją dowody na to, że były w stanie nieco rozszerzyć swój schemat żywienia i zawierać pewną ilość białka zwierzęcego.

Grzebień czaszki jest znacznie delikatniejszy i mniejszy niż ten znaleziony w skamielinach P. bosei.

Płeć Homo: pierwsi ludzie

Cechy fizyczne i biologiczne

Płeć Homo posiada szereg cech diagnostycznych (cechy, które pozwalają na jego identyfikację i odróżniają go od innych grup).

Najbardziej uderzającą cechą jest zwiększony rozmiar mózgu - w porównaniu do starożytnych australopiteków. Objętość pudełka waha się w niektórych przypadkach od 600 centymetrów sześciennych do 2000 centymetrów sześciennych H. sapiens.

W odniesieniu do najstarszych grup istnieją dowody na zmniejszenie wielkości struktur czaszki, takich jak szczęki, i ogólne zmniejszenie twarzy. Przetrwanie płci w dużej mierze opiera się na adaptacjach na poziomie kulturowym. Należą do nich narzędzia, których używają, wykrywanie ognia i skłonność do polowania..

Zmniejsza się wyraźny dymorfizm płciowy wyżej wymienionych gatunków kopalnych Homo, gdzie różnice między samcami i samicami nie są tak oczywiste.

Gatunek charakteryzuje się niezwykłą elastycznością w etologii, która potrafi dostosować się do wielu różnych okoliczności i problemów. Najwybitniejsze skamieniałości Homo Oni są:

Homo habilis

Rekonstrukcja twarzy Homo habilis.

W skamielinie, która zamieszkiwała Afrykę, a konkretnie Tanzanię, Kenię i Etiopię, około 2,1 i 1,5 miliona lat temu. Uważa się go za „wykwalifikowanego”, ponieważ istnieją dowody na istnienie narzędzi i przyborów wykonanych przez takie osoby. Twoja przynależność do płci Homo jest kontrowersyjna przez niektórych badaczy.

Homo ergaster

Źródło: Bjoertvedt [CC BY-SA 4.0 (https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0)], z Wikimedia Commons

Jest to skamielina pochodząca z Południowej Afryki, Etiopii, która żyła od 1,9 do 1,4 miliona lat temu. Z tego gatunku znany jest szkielet w doskonałym stanie dziecka w wieku około 11 lat. Odnośnie poprzednich skamieniałości Homo, czaszka straciła swoją wytrzymałość. Pod względem wielkości byli podobni do dzisiejszych ludzi.

Homo georgicus

Skamielina pochodząca z Gruzji na Kaukazie, która żyła od 2,0 do 1,7 miliona lat temu. Szacuje się, że jego wzrost rzadko przekraczał 1,50 cm.

człowiek wyprostowany

Źródło: Cicero Moraes [CC BY-SA 4.0 (https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0)], z Wikimedia Commons

Istnieje wiele cech, które antropolodzy wykorzystują do scharakteryzowania H. erectus, jednak najbardziej rzucające się w oczy to:

H. erectus Charakteryzuje się znacznym wzrostem całego ciała. Ten wzrost jest zwykle związany z włączeniem do diety nowych produktów, takich jak mięso. Ponadto może się zdarzyć, że fakt, że żyli w zimnym klimacie, większe formy zwiększyły częstotliwość, ponieważ zapobiega to utracie ciepła..

W skamieniałościach można wykazać szereg znaczących zmian w proporcjach struktur. Ramię zostało skrócone, a nogi wydłużone. Te cechy wynikają z bardziej zaawansowanej lub nowoczesnej formy dwunożności..

Wzrost mózgu - choć może być skorelowany ze wzrostem wielkości ciała - odzwierciedla wzrost zdolności intelektualnych organizmu.

Homo floresiensis

Rekonstrukcja twarzy Homo floresiensis. Cicero Moraes et alii [CC BY 4.0 (https://creativecommons.org/licenses/by/4.0)], za pośrednictwem Wikimedia Commons

H. floresiensis jest raczej szczególnym gatunkiem Homo, charakteryzuje się głównie niewielkimi rozmiarami. Jest powszechnie znany jako „hobbit” kwiatów..

Został znaleziony na wyspie Flores w Indonezji. Według dowodów wywodzi się z miejscowej ludności człowiek wyprostowany lub wcześniejsza forma hominida z małym ciałem spoza kontynentu afrykańskiego.

Przez pewien czas skamielina była uważana za patologiczną lub chorą postać hominida, ale nie za inny gatunek. Naukowcy zaproponowali, że organizmy te były nosicielami chorób, takich jak kretynizm czy zespół Larona.

Obecnie przyjmuje się, że człowiek-kwiat odpowiada gatunkowi hominidów o bardzo małych rozmiarach. Dzięki zastosowaniu technik morfometrycznych badacze doszli do wniosku, że szczątki należą do zdrowych osobników własnego gatunku, blisko spokrewnionych z H. erectus.

Homo naledi

Cicero Moraes (Arc-Team) i wsp. [CC BY 4.0 (https://creativecommons.org/licenses/by/4.0)], za pośrednictwem Wikimedia Commons

Jest to skamielina hominida, która żyła około 2 miliony lat temu w Afryce Południowej. Jest to gatunek stosunkowo nowy, został opisany w 2014 roku na 15 osobnikach znalezionych w komorze..

Homo heidelbergensis (rhodesiensis)

Autor: Tim Evanson [CC BY-SA 2.0 (https://creativecommons.org/licenses/by-sa/2.0)], za pośrednictwem Wikimedia Commons

Ten gatunek kopalny żył około 600 000 lat temu w regionach europejskich. Charakteryzowały się wysokim wzrostem: samce miały średnio 1,75 m, a samice prawie 1,60 cm.

Homo neanderthalensis

Źródło: [CC BY-SA 3.0 (https://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0)], za pośrednictwem Wikimedia Commons

Człowiek neandertalski to gatunek hominina, który żył między 230 000 a 28 000 lat temu w regionach Europy i Azji.

Neandertalczycy są w pewnym stopniu podobni do współczesnych Europejczyków. Były jednak znacznie mocniejsze, a kończyny krótsze. Wydaje się, że narządy zmysłów były bardzo rozwinięte. Dowody sugerują, że mogli mieć wyartykułowany język.

Jeśli chodzi o dietę i pożywienie, spożywali różnorodne ryby, skorupiaki i warzywa - ponieważ potrafili na nie polować.

W rekonstrukcjach są zwykle przedstawiane z białą skórą i rudymi włosami. Te cechy mają charakter adaptacyjny, ponieważ zamieszkiwały regiony Europy i Azji, musiały wychwycić wystarczającą ilość światła ultrafioletowego - niezbędnego do syntezy witaminy D.

W przeciwieństwie do osób mieszkających w Afryce. Poziomy melaniny pomagają chronić przed silnym promieniowaniem, na które są narażone

Dzięki analizom genetycznym nie ma wątpliwości, że między nimi doszło do powtarzających się zdarzeń hybrydyzacji H. sapiens Y Homo neanderthalensis.

Zaproponowano kilka hipotez wyjaśniających wyginięcie tej grupy: jedną z nich są zmiany klimatyczne, a drugą - interakcje konkurencyjne z Homo sapiens.

Homo sapiens

Źródło: [CC BY-SA 3.0 (https://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0)], za pośrednictwem Wikimedia Commons

H. sapiens stanowi obecny gatunek ludzki. Charakteryzuje się kolonizacją praktycznie wszystkich środowisk lądowych na planecie. Jego rozwój kulturowy, jego zdolności intelektualne i rozwój językowy odróżniają go od reszty gatunku.

Morfologicznie istnieją pewne apomorfie (cechy grupy) gatunku Homo sapiens, do najwybitniejszych należą:

Czaszka o kulistym kształcie z pionowym czołem, wyraźną szczęką, ogólną utratą jędrności tułowia, zmniejszającymi się koronami zębów, ze zmniejszoną liczbą guzków i korzeni.

Jeśli chodzi o budowę ciała, kończyny są wydłużone w stosunku do tułowia, a masa ciała maleje wraz ze wzrostem. W dłoniach kciuki są wydłużone, a reszta palców krótsza.

Wreszcie następuje redukcja włosów pokrywających ciało. Kręgosłup ma kształt litery S, a czaszka jest zrównoważona w kręgosłupie.

Skąd się wzięli ludzie?

Najbardziej akceptowaną hipotezą jest pochodzenie afrykańskie. Kiedy oceniamy różnorodność genetyczną ludzi, okazuje się, że około 85% całej różnorodności występuje na kontynencie afrykańskim, a nawet w jednej wiosce tego regionu..

Model ten zgadza się z przypadkiem dobrze znanego „efektu założyciela”, w którym tylko niewielka liczba mieszkańców opuszcza swoją populację pochodzenia, przyjmując tylko niewielkie zróżnicowanie populacji - innymi słowy, nie jest to próba reprezentatywna..

Bibliografia

  1. Freeman, S. i Herron, J. C. (2002). Analiza ewolucyjna. Sala Prentice.
  2. Futuyma, D. J. (2005). Ewolucja . Sinauer.
  3. Hickman, C. P., Roberts, L. S., Larson, A., Ober, W. C. i Garrison, C. (2001). Zintegrowane zasady zoologii (Tom 15). Nowy Jork: McGraw-Hill.
  4. Lieberman, D. E., McBratney, B. M., & Krovitz, G. (2002). Ewolucja i rozwój postaci czaszkowej w Homo sapiensMateriały z National Academy of Sciences99(3), 1134-1139.
  5. Rightmire, G. P. (1998). Ewolucja człowieka w środkowym plejstocenie: rola Homo heidelbergensisEwolucyjna antropologia: problemy, wiadomości i recenzje: problemy, wiadomości i recenzje6(6), 218-227.
  6. Schwartz, J. H., & Tattersall, I. (1996). Znaczenie niektórych wcześniej nierozpoznanych apomorfii w okolicy nosa Homo neanderthalensisMateriały z National Academy of Sciences93(20), 10852-10854.
  7. Tattersall, I., & Schwartz, J. H. (1999). Hominy i hybrydy: miejsce neandertalczyków w ewolucji człowieka. Materiały z National Academy of Sciences96(13), 7117-7119.
  8. Tocheri, M. W., Orr, C. M., Larson, S. G., Sutikna, T., Saptomo, E. W., Due, R. A.,… & Jungers, W. L. (2007). Prymitywny nadgarstek Homo floresiensis i jego implikacje dla ewolucji homininów. Nauka317(5845), 1743-1745.

Jeszcze bez komentarzy